BEEL Architecten
Het gekende voormalige postsorteerterrein in Antwerpen-Berchem is eindelijk uit zijn as herrezen. Leegstaand was het lang een onooglijk gebouw dat een doorn in het oog was langs de Antwerpse skyline. Dankzij een grootschalige ontwikkeling, uitgetekend door Stéphane Beel Architects, omvat de site nu verschillende nieuwe functies zoals kantoren, een school, winkels, vrijetijdsfaciliteiten, een hotel en recent ook het mastergebouw voor de Antwerpse politie. Een ministad bij de stad dus en dat op een A-locatie.
De locatie is zonder meer de grote troef van deze site. Stéphane Beel: “Het is de best mogelijke locatie voor het ontwikkelen van nieuwe kantoren en bijhorende functies, zeker naar vervoersmodi toe is het volledig ontsloten: vlakbij station Antwerpen-Berchem met zijn trein-, tram- en busvervoer, vlakbij de Antwerpse ring en de Binnensingel en dus vlot toegankelijk voor alle personenvervoer – zowel lokaal als bovenlokaal –, op wandel- en fietsafstand van de stad en op een boogscheut van de luchthaven in Deurne. En het ligt middenin wat men de ‘groene vallei’ heet. Deze groene gordel wil men absoluut behouden en dus zoekt men er naar meerwaarde, zowel wat openbaar groen betreft als voor de bebouwde delen op de belangrijke kruispunten die als keien in een groen landschap worden gezien. Deze plek vroeg dus een dense, kwaliteitsvolle bebouwing.”
Het was uiteindelijk Eric De Vocht van IRET die het oude postsorteerterrein in bezit kreeg en hij vroeg Stéphane Beel aanvankelijk om binnen het bestaande gebouw een kantoorontwikkeling uit te werken. Na lang en rijp beraad zagen ze in dat het beter was om tabula rasa te maken, zeker ook gezien de slechte inplanting op het terrein waardoor er aan de randen enkel restruimte als schaamgroen overbleef. In dergelijke grote ontwikkeling met bovendien een gewijzigde functie en alle bijhorende voorwaarden was nieuwbouw dus aangewezen. En om zich te onderscheiden van andere kantoorgebouwen, zag ontwikkelaar Eric De Vocht en cours de route ook in dat hij iets bijzonders en duurzaam diende aan te bieden. Vandaar dat Stéphane Beel in zijn ontwerp ook ondersteunende functies opnam en resoluut koos voor passiefgebouwen. “Bij een kantoorontwikkeling van 130000 m2 waar ongeveer 13000 mensen werken, ben je het aan jezelf verplicht bijkomende functies te ontwikkelen wil je na de kantooruren geen dood stadsdeel creëren. Met de integratie van een school, hotel, restaurants, sport- en wellnessfaciliteiten, supermarkt, polyvalente zaal, parkeerruimte en recent het gebouw van de lokale politie, krijg je echt een microstad in de stad. Een levendige buurt die op zichzelf kan staan. Met ook twee ondergrondse parkeerlagen, goed voor 1000 wagens en 1400 fietsplaatsen, volledig ontsloten via de Borsbeekbrug, voldoet de site aan alle eisen.”
Ondanks de vele verschillende functies wou Stéphane Beel Architects toch een zekere rust en harmonie in het geheel steken. Vandaar de keuze om een heel rigide bouwstructuur aan te houden. “Zeker aan de kant van de ring worden de gebouwen gekenmerkt door repetitie, op die plaats heel interessant. Doordat ze daar ook nog uitkragen, presenteren ze zich nog meer aan de ring. Repetitie hoeft niet negatief te zijn. Dit werkt zeer goed op schaal en snelheid van de ring. Aan de andere zijden – in principe zijn er vier verschillende en volwaardige gevels – zijn ze meer osmotisch vormgegeven. Daar heb je een andere permeabiliteit nodig. Zeker langs de kant van de stad benader je de campus aan een andere snelheid en moet je op de stad inpikken met meer gebroken volumes die toegangen naar de site aangeven. Behalve de negen volumes hebben we daarom ook de buitenomgeving mee ontwikkeld. Cruciaal in het ontwerp is het grote binnenplein dat de negen volumes verbindt. Om het gemeenschappelijke gevoel en de eenheid daar te versterken, hebben we een soort kloostergang toegevoegd. Die beschermt de bezoeker niet alleen wanneer die op de site toekomt en de rondgang start, het rijgt de gebouwen ook gevoelsmatig aaneen. Bekend voorbeeld daarbij is de kloostergang van de abdij van Le Thoronet. Die kloostergang heeft als troef dat je met één beweging tegenstrijdige zaken zoals open en gesloten oplost.”
De afstand tussen de gebouwen is niet willekeurig, maar is na een uitvoerige lichtstudie zo bepaald dat er voldoende licht binnenvalt in verhouding tot de hoogte en de lengte van de gebouwen. En het zorgt ook voor interessante doorzichten waardoor je vanop het open binnenplein de relatie voelt tussen de kant van de ring, de spoorweg en die van de Singel. De connectie met de stad werd nog versterkt door het terrein iets te verhogen waardoor de nieuwe voetgangersbrug vanuit het stationsplein nagenoeg gelijkvloers uitkomt op het binnenplein en ook de nieuwe ontwikkeling van de fietsostrade richting Mechelen en Lier die werd verlaagd ter hoogte van het binnenplein, speelt hier op in.
Het ontwerp van het stedenbouwkundig plan is in de loop van het proces nog lichtjes aangepast om het mogelijk te maken het nieuwe hoofdkantoor van de lokale politie toe te voegen. Dat was door de locatie en het concept van het ontwerp perfect mogelijk. Met uitstekende uitvalswegen aan de kant van de Borsbeekbrug, zowel naar de autosnelweg als naar de stad zelf, kon de politie zich geen betere plaats wensen. Bovendien mag de politie als bakenfunctie aanwezig zijn op de campus. Dat komt hier tot uiting in hoogte – het hoogste gebouw op de site, maximaal toegelaten met overvliegend verkeer – en kleurgebruik. Om de doorzichten te behouden, werd het politiegebouw opgesplitst in twee volumes, enerzijds kantoren en anderzijds bijzondere functies, die weliswaar dezelfde plint delen en tot op de eerste verdieping met elkaar zijn verbonden om de rondgang langs het binnenplein niet te onderbreken.
Behalve in repetitie en een vrij strenge opstelling van de gebouwen, uit de eenheid van het geheel zich ook in eenzelfde materiaalgebruik. Lichtgewicht geanodiseerd aluminium gevelbekleding in verschillende zilvernuances met hier en daar geperforeerde delen die voor de ramen schuiven als zonnewering en die voor diepte zorgen, bepalen daarbij het uitzicht. Het zijn bepaalde accenten die elk gebouw anders maken. Door kleur toe te voegen aan bepaalde panelen krijg je accentgevels die eruit springen en elk gebouw definiëren. Het politiegebouw krijgt aan de zijgevel langsheen de Borsbeeksebrug een accentgevel in goudkleurige travertin, waardoor het zich inschrijft op de stenen materialen van de gebouwen aan de Cogels Osylei in het verlengde en in aluminium bekleding aan de overige gevels. Aan de kant van de ring kwam een extra dubbelhoge glazen geluidswand die het plein akoestisch leefbaar en geborgen houdt. In de gebouwen sluiten de entrees aan op de gaanderij en op elkaar waardoor je relaties creëert tussen de gebouwen. De inkomhal wordt telkens gepersonaliseerd met andere tactiele materialen zoals natuursteen en hout.
Post X is het eerste passiefkantoorgebouw in Antwerpen. Ze voldoet aan de hoogste kwaliteitseisen op het vlak van duurzaamheid. De kantoorruimtes worden verwarmd en gekoeld via betonkernactivering en alle plafonds zijn van akoestische eilanden voorzien. Behalve passief zijn de kantoren ook duurzaam door hun locatie en flexibel door hun vormgeving. Alle units bestaan uit een goed ontwikkelde centrale kern met dan aan de kopse kanten de grotere kantoorruimtes en aan de zijkanten de kleinere, individuele kantoren gebaseerd op modules van 1m35. Net zoals veel projecten van Stéphane Beel Architects een voorloper van het nieuwe werken. “Ik houd niet echt van dergelijke modewoorden. Met zo’n configuratie zijn wij al langer bezig. Wel is het zo dat deze kernen toelaten de kantoorunits in twee en soms zelfs in vier op te delen met behoud van alle nodige functies voor een kantoor. Voor de rest krijgen de gebruikers de vrijheid om zelf hun kantoren in te richten maar als de bedrijven wisselen van gebruiker blijven de gebouwen wel overeind. Meer dan een nieuwe werkplek is het de ideale werkplek en dat dankzij de locatie en ook wel dankzij de architectuur. Die is niet schreeuwerig maar sober in zijn eenvoud en met de juiste verhoudingen waardoor die een rustgevend kader schept. Het is een generische kantoorontwikkeling die terzelfdertijd op een subtiele manier verbijzondert. Vooraleer onrust kan ontstaan heb je immers rust nodig. Dat is wat de architectuur hier wil bereiken. Daarna zorgen de gebruikers en gasten voor bruisend leven.”
Tekst: Sam Paret
Foto’s: Johnny Umans
BEEL Architecten
Ferdinand Lousbergskaai 32 – 9000 Gent
09 269 51 50
mail@beelarchitecten.com – www.beelarchitecten.com